Η ιστορία της επανάστασης του 1821 στη Σάμο δεν έχει ακόμα καταγράψει όλους όσους έλαβαν μέρος σε αυτή. Η αρχειακή έρευνα έχει σχεδόν σταματήσει, παρόλο που τα διαθέσιμα αρχεία είναι πλούσια σε τεκμήρια. Θα παρουσιαστούν εδώ συνοπτικά λίγες περιπτώσεις αγωνιστών της εποχής τόσο των ήδη γνωστών όσο και μερικών άγνωστων στην μέχρι στιγμής βιβλιογραφία. Πηγή τους είναι η Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους από τη σειρά Υπουργείο Στρατιωτικών περιόδου Όθωνα.
Ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης (1791-1861) είναι ο πιο γνωστός αγωνιστής από τον Μαραθόκαμπο και η δράση του είναι αρκετά γνωστή. Το 1844 έστειλε επιστολή στον Όθωνα στην οποία αφού εξιστορούσε τη δράση του κατά τη διάρκεια της επανάστασης, ζητούσε να του δώσουν προαγωγή.
Εν Αθήναις τη 22 Μαρτίου 1844
Βασιλεύ!
Ο υποφαινόμενος, διορισθείς υπό του γενικού αρχηγού Σάμου Λ. Λυκούργου Αντιστράτηγος των εν Σάμω δυνάμεων, ηγωνίσθην από του 1821 μέχρι τέλους του αγώνος και κατά ξηράν και κατά θάλασσαν κατά το δέον, μεταναστεύσας δε κατά το 1834 εις Ελλάδα, ετιμήθην με τον βαθμόν του Αντισυνταγματάρχου, έκτοτε δε μέχρι σήμερον δεν παρενώχλησα ποτέ δι’ αιτήσεώς μου περί προβιβασμού την Υ. Μεγαλειότητα, ενώ πολλοί την αρχαιότητα νεώτεροι κατά διαφόρους εποχάς προυβιβάσθησαν.
Εσιώπων δε μέχρι σήμερον, ελπίζων, ότι η Γραμματεία, γνωρίζουσα και τους υπέρ της Ανεξαρτησίας σημαντικούς Αγώνας και θυσίας μου, και έχουσα υπ’ όψιν και την αρχαιότητά μου και την ικανότητά μου, θέλει με προβιβάσει, αλλά παραμελούμενος εξ αρχής, και πληροφορηθείς, ότι και εις τον εσχάτως υποβληθέντα προς την Υ. Μεγαλειότητα κατάλογον των προβιβαστέων δεν περιελήφθη, ίσως εκ παραδρομής μνημονικής, το όνομά μου, καταφεύγω εις την Υ. Μεγαλειότητα, παρακαλών θερμώς να μην με παραδράμη περαιτέρω αδικούμενον, αλλά να διατάξη τον προβιβασμόν μου.
Επερειδόμενος εις την δικαιοσύνην Σας, Βασιλεύ, υποσημειούμαι μ’ όλον το βαθύτατον σέβας.
Της Υ. Μεγαλειότητος
Ευπειθέστατος
Σταμάτης Γεωργιάδης
Ο Ιωάννης Σφοίνης (1799-1874) υπήρξε εκτός από αγωνιστής ένας σημαντικός λόγιος, έχει εκδώσει βιβλία και εκπαιδευτικός, ο οποίος το 1834 έφυγε από τη Σάμο και εργαζόταν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Οι αγώνες του δεν ανταμείφτηκαν όμως και γι’ αυτό το 1845 έστειλε επιστολή στον τότε πρωθυπουργό Ιωάννη Κωλέττη. Τον γνώριζε προσωπικά και είχαν συνεργαστεί την περίοδο 1828-1830, όταν ο Κωλέττης ήταν Έκτακτος Επίτροπος Ανατολικών Σποράδων, κάτι σαν μεγάλος νομός της εποχής, με έδρα τη Σάμο. Στο έγγραφο αυτό ο Σφοίνης περιγράφει συνοπτικά τις εκδουλεύσεις του.
Την 20 Ιουλίου 1845 Προς τον Σ. Πρόεδρον του υπουργείου
Σκόπελος της Ελλάδος
Από τα εσώκλειστα τέσσερα αποδεικτικά των προς την Πατρίδα εκδουλεύσεών μου, δύω εκ μέρους του κοινού της Σάμου, εν παρά των Κυρίων Λ. Λυκούργου, και Κ. Σταμάτη Γεωργιάδου και έτερον υμέτερον ως εκτάκτου επιτρόπου των ανατολικών Σποράδων, πληροφορείσθε κύριε Πρωθυπουργέ, πόσα εμόχθησα, συνεκινδύνευσα και συνέπαθον αγωνιζόμενος εις τον υπέρ ανεξαρτησίας της Πατρίδος ιερόν αγώνα.
Υμείς ουχ ήττον, ως έκτακτος επίτροπος των Ανατολικών Σποράδων εγνωρίσατε και τους αγώνας και τας θυσίας μου, εγνωρίσατε με πόσην αφοσίωσιν διεξήγαγον τα καθήκοντά μου, ως επαρχιακός Δημογέρων Σάμου, και ως γραμματεύς της Δημογεροντίας, συντελέσας το επ’ εμοί εν Σάμω εις την κραταίωσιν των νόμων της Ελληνικής Πολιτείας, είδετε, διορίσαντές με εις διαφόρους επιτοπίως υπηρεσίας και αντιπρόσωπόν Σας εις σύστασιν Δημογεροντιών, πόσον ειλικρινώς και εμερολήπτως εξεπλήρωσα τας ανατεθείσας μοι υποχρεώσεις.
Διά ταύτα παρακαλείσθε κύριε Πρωθυπουργέ, ίνα δικαιούντες έναν εκ των γνωστών Σας αγωνιστών Ελλήνων, συστήσητε όπου δει τας προς την Πατρίδα εκδουλεύσεις αυτού, διά να εγγραφή εις το μητρώον, εάν δεν είναι εγγεγραμμένος και δοθή προς αυτόν η ανήκουσα ανταμοιβή εις άνδρα οικογενειάρχην δύω υιούς και δύω θυγατέρας έχοντα και εις μεν τας δεινάς επαναστάσεις υπηρετήσαντα στρατιωτικώς τε και πολιτικώς εις δε τας ησύχους διδάξαντα μέχρι τούδε 20 έτη την ελληνικήν νεολαίαν, τα καλά της αρετής και παιδείας.
Ανατιθέμεθα όθεν εις τα πατριωτικά και γενναία αισθήματά Σας, την δικαίαν ταύτην αίτησίν μου, πέποιθα ότι θέλετε ενεργήση το εφ’ υμίν, παν ό,τι απαιτεί αυτή η δικαιοσύνη, και η την οποίαν επ’ αγαθώ της Ελλάδος διακονείτε υψηλή θέσις.
Ευπειθέστατος
εις των αγωνιστών Ελλήνων
Ιωάννης Σφοίνης
Δημότης Χαλκίδος και σχολάρχης Σκοπέλου
Σώθηκαν και τα τέσσερα πιστοποιητικά που αναφέρει ο Σφοίνης, εδώ θα δημοσιευθεί το ένα. Δεν είναι γνωστό αν το αίτημά του ικανοποιήθηκε.
Πιστοποιούμεν οι υποφαινόμενοι διά του παρόντος, ότι ο κύριος Ιωάννης Σφοίνης, εις των μεταναστών Σαμίων, συνηγωνίσθη και συνεκινδύνευσε καθ’ όλας τας δεινάς της Πατρίδος περιστάσεις διά τον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα, προς δε κατά το 1824 και 1825 διορισθείς Γραμματεύς εις το στρατοπολιτικόν της Σάμου σύστημα, υπηρέτησε με μεγίστην αφωσίωσιν και τιμιότητα και ως εκ τούτου και εις ημάς και εις το της Σάμου κοινόν ευηρέστησε κατά τα ανά χείρας του αποδεικτικά.
Όθεν δίδοται αυτώ το παρόν, ίνα χρησιμεύση όπου ανήκει.
Εν Αθήναις τη 1 Σεπτεμβρίου 1844
Εν Χαλκίδι ο συνταγματάρχης
την 4 Ιανουαρίου 1845 Λ. Λυκούργος
Σταμάτης Γεωργιάδης
Αντισυνταγματάρχης
Ότι αντίγραφον απαράλλακτον τω παρουσιασθέντι ημίν προτωτύπω
Εν Σκοπέλω τη 19 Ιουλίου 1845
Ο Δήμαρχος
(Τ. Σ.) Ιω. Γεωργάρης
Ο αγωνιστής Βασίλειος Γρίμπαλης είναι άγνωστος από τις μέχρι σήμερα πηγές. Το 1853 η χήρα του Καλλιόπη έστειλε επιστολή προς το Υπουργείο Στρατιωτικών στην οποία ανέφερε ότι ο σύζυγός της υπηρέτησε στο ναυτικό, στο πυροβολικό και τέλος στην χωροφυλακή, συνολικά επί 32 χρόνια. Επειδή ήταν μεγάλης ηλικίας, του έδωσαν μια μικρή σύνταξη 30 δραχμών το μήνα. Πέθανε όμως στις 11 Απριλίου 1851 και την άφησε σε πενία με τέσσερα παιδιά, τον Κοσμά, 24 ετών, τον Μιχαήλ, 22, την Ευγενία, 16 και τον Ιωάννη, 6 ετών. Επί δύο χρόνια δεν της έδιναν την σύνταξη χηρείας που δικαιούτο με αποτέλεσμα να περιέλθει σε πολύ δύσκολη θέση, γιατί αναγκάστηκε να δανειστεί για να ζήσει. Σώθηκε το φύλλο μητρώου του Βασιλείου Γρίμπαλη. Εκεί αναγράφεται ότι γεννήθηκε στο Μαραθόκαμπο, δεν σημειώνεται όμως το πότε. Η αναφορά της χήρας του ότι ήταν μεγάλος σε ηλικία την εποχή εκείνη σήμαινε ότι θα μπορούσε να ήταν 60 ετών, άρα μια ημερομηνία γέννησης γύρω στα 1790 φαίνεται αρκετά πιθανή. Καταγράφονται επίσης όλες οι στρατιωτικές του υπηρεσίες: «Από το 1824-27 εις το Ναυτικόν, από 1829 εις διάφορα σώματα της ξηράς, 4 έτη εις την Μοίραν του πυροβολικού, και 4 έτη, 2 μήνες και 25 ημέρες εις την χωροφυλακήν». Το 1853 απονεμήθηκε στην Καλλιόπη σύνταξη χηρείας 9,30 δραχμών το μήνα, πολύ χαμηλό ποσό, αλλά μέσα στις δυνατότητες του νεότευκτου ελληνικού κράτους.
Άλλος άγνωστος αγωνιστής υπήρξε ο Εμμανουήλ Σαραντίδης. Γεννήθηκε στο Μαραθόκαμπο στις 17 Φεβρουαρίου 1809 και πέθανε στην Αθήνα στις 9 Απριλίου 1852. Ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης ο και αρχηγός της επανάστασης στη Σάμο Λογοθέτης Λυκούργος του έδωσαν πιστοποιητικό το 1841 στο οποίο βεβαίωναν ότι είχε υπηρετήσει στο πολεμικό πλοίο του καπετάν Σταμάτη, χωρίς όμως να αναφέρουν για πόσο χρονικό διάστημα ακριβώς. Μετά δώδεκα χρόνια εκδόθηκε ένα άλλο πιστοποιητικό
Ο υποφαινόμενος πιστοποιώ επί τη επιβαλλομένη παρά του Νόμου ποινή ότι ο ποτέ ενωμοτάρχης Εμμανουήλ Σαραντίδης, Σάμιος, προς τον οποίον έδωκα το από 31 Ιουλίου 1841 πιστοποιητικόν, προσυπογραμμένον και από τον ποτέ συνταγματάρχην Λ. Λυκούργον, εις ο κατά παραδρομήν του γραφέως δεν εσημειώθη και ο χρόνος της υπηρεσίας, διαβεβαιώ, λέγω, ευσυνειδήτως, ότι ο ρηθείς Σαραντίδης υπηρέτησεν διαρκώς υπό τας οδηγίας μου από το έτος 1825 έως τέλους του 1830, το όλον έτη εξ αριθ. 6 και εις ένδειξιν.
Χαλκίς την 8 Μαΐου 1853
Σταμάτιος Γεωργιάδης
Συνταγματάρχης
Η Χρυσή Σαραντίδου, η χήρα του, έστειλε στο Υπουργείο Στρατιωτικών αίτηση για να της απονεμηθεί σύνταξη, η απόφαση όμως δεν σώθηκε.
Η επανάσταση του 1821 στη Σάμο, το μόνο νησί του ανατολικού Αιγαίου που επαναστάτησε και κράτησε έως το 1834 πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο. Δεν είναι ακόμα γνωστοί όλοι όσοι έλαβαν μέρος σε αυτή. Είναι εύκολος ο εντοπισμός αυτών που έφυγαν από το νησί τους και εγκαταστάθηκαν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, όπως οι τέσσερις περιπτώσεις που παρουσιάστηκαν εδώ, γιατί έχουν σωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό τα σχετικά αρχεία, ιδιαίτερα του Υπουργείου των Στρατιωτικών.